Miejska Biblioteka Publiczna

Pogrom kielecki wciąż stanowi ważny przedmiot debaty publicznej w Polsce. Dotyczyły go dwa śledztwa, prowadzone przez polskie władze powojenne. W pierwszym, które władze komunistyczne rozpoczęły natychmiast po masakrze, usiłowano dowieść, że była ona akcją zbrojnego podziemia. Pod koniec dochodzenia drugiego, prowadzonego po roku 1989, forsowano przede wszystkim hipotezę, że przyczyną pogromu była ubecka prowokacja.Niniejsza książka, oparta na rozległej kwerendzie w Instytucie Pamięci Narodowej w latach 2013-2017 i innych archiwach, stanowi szczegółowy audyt obu tych postępowań. Było to również możliwe, ponieważ po śmierci Michała Chęcińskiego, świadka w śledztwie z lat 90., który był zwolennikiem tezy o radzieckiej prowokacji, autorce książki udostępniono jego archiwum domowe."Pod klątwą. Portret społeczny pogromu kieleckiego" to mikrohistoryczny fresk, odsłaniający wiele zupełnie nieznanych aspektów pogromu. Książka stawia sobie dwa główne cele. Zadaniem tomu pierwszego, zawierającego szczegółową analizę pogromu, jest prezentacja społecznego kontekstu, w którym stał się on możliwy: nastrojów, przekonań, światopoglądów, ścierających się w kieleckim życiu codziennym w drugim roku po wojnie. Celem tomu drugiego było skompletowanie najważniejszych źródeł dokumentujących to zdarzenie, w tym wielu niepublikowanych zeznań Żydów ocalałych z pogromu. Pozwoliły one na zrekonstruowanie doświadczenia ofiar oblężonych w domu przy ul. Planty 7. W dalszej perspektywie zgromadzona w tomie dokumentacja umożliwiła skorygowanie dotychczasowych list ofiar, z których aż 17 pozostało bez identyfikacji. Przyczynkiem do fenomenu świadectwa jest też zestawienie zeznań sprawców i ofiar, które dzieli pięć dekad pomiędzy śledztwami.Dzieki protokołom przesłuchań z lat czterdziestych i dziewięćdziesiątych, dokumentom osobistym, prasowym i notarialnym, w książce zarysowano sylwetki osób składających się - z jednej strony - na kielecki tłum pogromowy, z drugiej na ówczesne instytucje władzy (Milicja Obywatelska, Wojsko Polskie, Urząd Bezpieczeństwa, Urząd Wojewódzki). Instytucje te, rekrutujące się z tego samego społeczeństwa, którego bezpieczeństwa strzegły, nie tylko nie opanowały krytycznej sytuacji, ale same włączyły się do pogromu. Analiza biografii aktorów zdarzenia odsłania zupełnie nieznaną nieideologiczną historię Polski oglądaną z perspektywy Kielc.Wnikliwa analiza społeczna tragedii, która wydarzyła się 4 lipca 1946 roku, a która do dzisiaj budzi wiele emocji - pogromu kieleckiego. "Pod klątwą" Joanny Tokarskiej-Bakir to próba zrozumienia tego, jak mogło dojść do tych dramatycznych w skutkach wydarzeń, a także rozprawa z otaczającymi je mitami, błędnymi interpretacjami oraz niedopowiedzeniami historycznymi. Ta wstrząsająca publikacja ukazuje nową, dotychczas nieznaną twarz pogromu kieleckich Żydów w 1946 roku. Joanna Tokarska-Bakir postanowiła sobie za cel zebranie faktów i dokumentów, z których wiele przedstawiła czytelnikom jako pierwsza, oraz przedstawienie społecznego tła pogromu kieleckiego. Przeanalizowała życiorysy uczestników pogromu, zrekonstruowała realia ich życia, odtworzyła ich losy sprzed wojny oraz pochodzenie - z jej pracy wyłonił się szczegółowy obraz powojennych Kielc, codziennych problemów, a także nastrojów, poglądów i przekonań, które panowały wśród Kielczan w latach czterdziestych. Książka "Pod klątwą" osadza pogrom kielecki w wielu kontekstach społecznych, przedstawia go z różnych perspektyw, a także ukazuje jego przebieg - niemal godzina po godzinie. Autorka opisała wiele czynników i okoliczności, które umożliwiły tak tragiczny przebieg sytuacji, takie jak antysemickie poglądy i nieudolność funkcjonariuszy służb mundurowych czy tuszowanie aktów przemocy wobec Żydów w miesiącach poprzedzających pogrom kielecki. "Pod klątwą" ukazuje również drugą stronę tragedii - relacje ocalałych z pogromu Żydów, naocznych świadków wydarzeń w 4 lipca 1946 roku. Z obrazu tragedii wyłaniają się również sylwetki ludzi, którzy próbowali pomóc i zapanować nad wymykającą się spod kontroli agresją otaczającego dom na Plantach i szybko rozrastającego się tłumu. "Pod klątwą" to obszerna praca, składająca się z dwóch części. Tom pierwszy to gruntowna społeczna analiza pogromu kieleckiego na podstawie wszystkich dostępnych źródeł, jak relacje świadków, dokumenty zebrane podczas prowadzonych śledztw, teczek funkcjonariuszy służb mundurowych biorących udział w pogromie kieleckim - Milicji Obywatelskiej, Wojska Polskiego, Urzędu Bezpieczeństwa. Przygotowując się do jej napisania, Joanna Tokarska-Bakir zajrzała również do policyjnych oraz prywatnych archiwów. Następnie skonfrontowała zebrane materiały z teoriami i przekonaniami historyków na temat pogromu kieleckiego, aby niektóre wykluczyć, inne potwierdzić, a jeszcze inne - znacznie rozszerzyć. W drugim tomie znajdują się źródła, na których autorka oparła swoją pracę - wszystkie zachowane dokumenty dotyczące pogromu kieleckiego. Joanna Tokarska-Bakir jest antropologiem kultury i literaturoznawcą, profesorem doktorem habilitowanym nauk humanistycznych oraz członkiem Instytutu Slawistyki PAN. W swoich badaniach koncentruje się między innymi na antropologii religii, historii i pamięci, stosunkach polsko-żydowskich w pamięci polskiej prowincji oraz fenomenologii i socjologii tabu.

Pomnik kupca Kuźmy Minina i księcia Dymitra Pożarskiego, który stoi w Moskwie na placu Czerwonym, został wystawiony w 1818 roku na fali patriotycznego uniesienia po zwycięskich kampaniach z Napoleonem. Był to hołd dla dwóch bohaterów, uhonorowaniem ludzi, którzy w epoce wielkiej smuty uchronili Rosję przed katastrofą.W 1612 roku zmusili do kapitulacji stacjonujący od blisko dwóch lat w Moskwie polsko-litewski garnizon. Interwencja Rzeczpospolitej w wielką smutę była wydarzeniem, w którym rozgrywka szła nie tylko o zagadnięcie części terytorium wroga, ale o podporządkowanie sobie państwa moskiewskiego. Polską interwencję wyznaczają dwie bitwy: zwycięstwo Żółkiewskiego pod Kłuszynem, które otworzyło drogę do Moskwy i stworzyło perspektywę osadzenia na tronie moskiewskim polskiego Wazy, i klęska Chodkiewicza pod murami Moskwy, która zniweczyła ten plan.

Rok 1939. Polska istnieje na mapie świata od zaledwie dwóch dekad. Ludzie, którzy wywalczyli dla niej niepodległość, patrzą z niepokojem, jak za granicami kraju rosną w siłę znane im od wieków wrogie potęgi.

Polska ma silną i bitną armię. Ma sojuszników, którzy w razie hitlerowskiej napaści przyjdą jej z pomocą. Naczelny wódz odgraża się, że wrogowi nie oddamy nawet guzika. Pokolenie wolnej Polski właśnie wchodzi w dorosłość. Nie zamierza zginać karku przed żądaniami Hitlera. Nadchodzi wrzesień. Czas próby.

I choć przewaga niemiecka okaże się miażdżąca, Anglia i Francja nie zrobią nic, by pomóc swojemu sojusznikowi, a Sowieci 17 września wbiją nam nóż w plecy, będziemy walczyć. Osamotnieni, w beznadziejnym boju na dwa fronty. Tej wojny nie wygramy, lecz ocalimy to, co najcenniejsze. Nasz honor.

Pietyzm, z jakim obchodzi się Autor z analizowanymi materiałami, budzi niekłamany podziw. Niewykluczone, że pewien wpływ na tę postawę odegrały doświadczenia starożytnika, prowadzącego przez kilka dziesięcioleci seminaria i wykłady na Uniwersytecie Warszawskim i jego filii w Białymstoku, a w pracy naukowej na tym polu niedysponującego nadmiarem dokumentów. Wie on zatem doskonale, że temu, co się zachowało, trzeba się przyglądać z należytą uwagą. Można by rzec, iż krytycyzm wobec źródła obowiązuje każdego historyka. A jednak... Jan Trynkowski, jak mało kto, dostrzega w dokumencie szczegół. I potrafi ukazać jego wagę. Prac, które roją się od detali, znaleźć nietrudno. Opasłe tomiska - rezultat wieloletniego ślęczenia w archiwach, podziwu godnej pracowitości - przynoszą natłok drobiazgów nie do ogarnięcia bez indeksów. Przeznaczone dla wąskiego kręgu badaczy, nie nadają się do czytania, raczej do przeglądania, wykorzystania w kolejnych opracowaniach, mających przede wszystkim na celu uzyskanie stopni i tytułów. Polski Sybir. Zesłańcy i ich życie. Narodziny mitu to książka do czytania, pięknie napisana i nierozwlekła. Często celem napisania tekstu było zabranie głosu w kolejnej konferencji. W takim przypadku referent doskonale wiedział, że uwagę słuchaczy zapewni mu zwięzłość i umiejętny dobór frapujących szczegółów. Miał bowiem - jak mniemamy - świadomość, iż nie należy ani nudzić, ani nadużywać czasu słuchaczy. I czytelników.

Głównym celem pracy jest ukazanie działalności byłych oficerów PSZ na Zachodzie, którzy nie tylko powrócili do Polski, ale co najważniejsze, wstąpili do Wojska Polskiego - wojska, które ideowo nie mieściło się w wizji państwa, o jakie walczyli przez niespełna sześć lat poza granicami kraju, niejednokrotnie poświęcając za nie życie.