Miejska Biblioteka Publiczna

Ta historia towarzyszyła mi od zawsze, z nią dorastałam i szłam przez życie (.). Nigdy nie była moją własną historią, lecz historią przeżyć mojej rodziny z lat 1940-1946 i dziejów syberyjskiego zesłania moich dziadków. Po latach wyrywkowego obcowania z nią przyszedł czas, żeby wszystko uporządkować, zapisać, przekazać dalej.
[Dagmara Dworak]

W ten sposób powstał unikatowy zapis wspomnień dwojga żyjących uczestników tamtych wydarzeń - Danuty i Bogusława. Ich przeplatające się wypowiedzi malują całościowy obraz najpierw przedwojennego rodzinnego życia w Hajnówce, potem tragedię wywózki, dramat syberyjskiej tułaczki, powrót do Polski, a wreszcie podjętą po dziesięcioleciach próbę odtworzenia trasy dawnej tułaczki i odwiedzenia miejsc zesłania.

Do książki jest dołączony jedyny w swoim rodzaju film: dokument z wyprawy Bogusława na Syberię szlakiem dawnej zsyłki, wzbogacony wypowiedziami obojga rodzeństwa oraz archiwalnymi materiałami z epoki.

11 lutego 1979 w Iranie zwyciężyli zwolennicy rewolucji islamskiej. Huszang Asadi zawsze pragnął wolności i sprawiedliwości, był żarliwym patriotą i wierzył, że w nowej rzeczywistości już nikt nie będzie głodny i bezdomny, a dyktatura szachów przejdzie do historii. A potem znalazł się w piekle. Trafił do więzienia na fali rozprawy z opozycją. Śledczy kazali nazywać się braćmi, bo w republice islamskiej każdy prawowierny mężczyzna nosi to miano przed imieniem. Bracia kontrolowali jego sen, jedzenie i każdy ruch. W imię religii używali bata i kajdanek. Decydowali, kiedy wolno mu zdjąć przepaskę z oczu. Poniżali i torturowali. Po 682 dniach Asadi wyrzekł się godności i ideałów. Dzięki kłamstwu ocalił życie. Po dwudziestu pięciu latach, na wygnaniu, na przypadkowej fotografii rozpoznał jednego ze swoich oprawców. Brat Hamid pełnił wówczas funkcję ambasadora Iranu. Asadi zaczął pisać do niego listy, które miały mu pomóc rozliczyć się z przeszłością. Nie przewidział jednak, że powrót do niej będzie ponownym przejściem przez piekło.

Książka wydana we współpracy z Instytutem Studiów Politycznych Polskiej Akademii Nauk. Dla tysięcy młodych ludzi, którzy w marcu 1968 roku zaprotestowali przeciwko partyjnej dyktaturze, udział w buncie był doświadczeniem przełomowym. Studenckie strajki i manifestacje zmieniły ich sposób widzenia świata i ukształtowały życiowe ścieżki. W ten sposób wyłoniła się generacja, która później stworzyła KOR i uformowała oblicze Solidarności. My, ludzie z Marca to pierwszy taki portret pokolenia `68 - potoczysta opowieść stworzona na podstawie kilkudziesięciu nigdy niepublikowanych wywiadów autobiograficznych. Książka ukazuje życiorysy bohaterów od dzieciństwa aż po rok 1989; przedstawia losy zarówno legendarnych opozycjonistów, jak i mniej znanych buntowników z Warszawy, Krakowa, Wrocławia, Gdańska. Zawiera biografie działaczy urodzonych w rodzinach komunistycznych i AK-owskich, ludzi o różnych poglądach politycznych i różnym stosunku do przemian Okrągłego Stołu. Książka próbuje też odpowiedzieć na pytanie o miejsce polskiego buntu w ogólnoświatowym proteście młodzieży 1968 roku. "W plątaninie biograficznych trajektorii niektóre linie pogrubiają się, tworząc coraz wyraźniejsze kontury. Podobieństwo motywów i sekwencji we wspomnieniach dawnych buntowników sygnalizuje istnienie formacji generacyjnej, złączonej wspólnotą doświadczeń. To właśnie jest pokolenie `68." Piotr Osęka "Mam taką świadomość, że dzisiaj dwudziestojednolatek, czternastolatek, trzydziestosześciolatek może wybierać między milionem możliwości [...] Wszystko jest. Natomiast ja w trzynastym, czternastym roku życia żyłem w cieniu wojny i właściwie podstawowym zajęciem na podwórku to była zabawa: co byś zrobił, jakby cię teraz Niemcy gonili? [...] To wszystko było takie garowskie, przerośnięte wojenną aurą, mimo że nie urodziłem się w czasie wojny, czuję cień wojny na swoim dzieciństwie i młodości." Jacek Kleyff "Jesteśmy tym wyżem demograficznym powojennym, tak zwanym pokoleniem dwudziestolecia PRL-u. To znaczy myśmy mieli dwadzieścia lat wtedy, kiedy PRL miał dwadzieścia lat." Barbara Toruńczyk "Myśmy byli tak zmaglowani przez Marzec, pozbawieni [przez władzę] wszelkich możliwości [...] W związku z tym stworzyliśmy sobie środowisko z ambicjami, własne. Otóż ono było pociągające z zewnątrz." Teresa Bogucka

Przekleństwa i epitety sypały się na mnie jednego. Histeryczne krzyki przeplatały się z wywodami, że Zakirov i służba w organach KGB są nie do pogodzenia. Że Zakirov to obcy element" - notuje autor tuż przed wyrzuceniem z radzieckich służb bezpieczeństwa. Wyrzuceniem za to, że wbrew odgórnym nakazom ośmielił się prowadzić własne śledztwo w sprawie zbrodni katyńskiej. Dlaczego Zakirov znalazł się w KGB? Dlaczego z Uzbekistanu trafił do odległego o tysiące kilometrów Smoleńska i jak doszło do tego, że tropił tam ostatnich żyjących świadków zbrodni, o której nigdy wcześniej nie słyszał? I wreszcie: jak to się stało, że na głównej ulicy Łodzi stanął z żebraczą czapką? Obcy element, niesłychana opowieść człowieka, który okazał się outsiderem nie tylko wśród swoich, ale i wśród Polaków, u których szukał schronienia przed prześladowcami.

1945 rok. Armia Czerwona wypiera Niemców z Polski, wyzwalane są kolejne niemieckie obozy. Byłych jeńców wojennych i robotników przymusowych Sowieci uważają za tchórzy, potencjalnych szpiegów lub członków antykomunistycznego podziemia.Wysyłane do Moskwy oferty pomocy w opiece nad byłymi jeńcami spotykają się z odmową. Amerykański wywiad opracowuje plan misji ratunkowej: postanawia wykorzystać stacjonującą na Ukrainie jednostkę Sił Powietrznych Armii Stanów Zjednoczonych, która ma być przykrywką dla tajnej operacji. Jej wykonanie powierzone zostaje kapitanowi Robertowi M. Trimble`owi, weteranowi 8. Armii Powietrznej. Dowodził "Latającą Fortecą" w 35 śmiertelnie niebezpiecznych lotach bombowych. Teraz zostaje wysłany z misją, której prawdziwego celu nie ujawniono nawet jemu. Dyplomatyczny paszport nie chroni go przed siarczystym mrozem i równie chłodnym przyjęciem ze strony sowieckich władz.Ocalić jeńców! to zapis dramatycznej, nierównej walki o wielką stawkę. Zmagań samotnego człowieka z totalitarnym komunistycznym reżimem, jego tajną policją i wszechobecną paranoją. Zmagań z bezwzględnością zachodnich polityków usiłujących jeszcze "kupić" Stalina - za cenę życia niewinnych ludzi. Zmagań, które wymagały sprytu, odwagi i determinacji, przede wszystkim jednak odwołania się do tego, co najważniejsze w człowieku. By inni mogli przeżyć i by świat był choć odrobinę lepszy. Po prostu.